Περιφερειακή διάσταση των δραστηριοτήτων
έντασης γνώσης στην Ελλάδα.
Επισκόπηση 2015

Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών
Αθήνα 2015

Υλοποίηση έκδοσης

Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης/ Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών:

Δρ Εύη Σαχίνη, Διευθύντρια

Τμήμα Καταγραφής, Μέτρησης και Υπηρεσιών Ερευνητικής & Καινοτομικής Δραστηριότητας: Δρ Νένα Μάλλιου, Προϊσταμένη

Συντελεστές

•Συγγραφείς: Δρ Χαράλαμπος Χρυσομαλλίδης, Δρ Νίκος Καραμπέκιος

• Για τη διεξαγωγή των επίσημων στατιστικών ερευνών, την επεξεργασία των στοιχείων και την παραγωγή των δεικτών από τη Μονάδα Μητρώων, Δεικτών και Υπηρεσιών Έρευνας & Καινοτομίας του ΕΚΤ εργάσθηκαν οι:

•Τώνια Ιερομνήμων – υπεύθυνη στατιστικών Ε&Α

•Μαρία Κλειδέρη – υπεύθυνη στατιστικών Καινοτομίας

•Δρ Ανδριάνα Δημακοπούλου – υπεύθυνη τομέα BES & PNP

•Μαρία Κωνσταντίνου – υπεύθυνη τομέα HES

•Ειρήνη Τόιτου – υπεύθυνη τομέα GOV

•Για την επεξεργασία των στοιχείων από τη βάση ecorda της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τον εμπλουτισμό τους με συμπληρωματικά δεδομένα εργάσθηκαν τα Εθνικά Σημεία Επαφής του ΕΚΤ και, ιδιαιτέρως, η κα Μαρία Σαμαρά.

•Την ευθύνη συλλογής, καταλογογράφησης και κατηγοριοποίησης των ελληνικών Διδακτορικών Διατριβών στοΕΑΔΔ έχει το Τμήμα Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Επιστήμης & Πολιτισμού του ΕΚΤ

•Για την παραγωγή των δεικτών σε περιφερειακό επίπεδο εργάσθηκε η Δρ Εφη Κόρρα.

•Η ανάπτυξη των πληροφοριακών συστημάτων πραγματοποιήθηκε από τους: Δρ Δημήτρη Καραΐσκο (συντονισμός ανάπτυξης συστημάτων & υπεύθυνος βιβλιομετρικών δεικτών), Κώστα Σταμάτη (υπεύθυνο ΕΑΔΔ & βιβλιομετρικοίδείκτες), Δημήτρη Ξυνίδη (στατιστικές έρευνες), Αριστομένη Λαμπρόπουλο (δεδομένα FP7 & βιβλιομετρικοί δείκτες).

•Συντονισμός Διοικητικών Διαδικασιών: Μάρω Ανδρουτσοπούλου, Υπεύθυνη Γραφείου Συντονισμού & ΣτρατηγικήςΑνάπτυξης

Προτεινόµενος τρόπος αναφοράς

ΕΚΤ (2015), Περιφερειακή διάσταση των δραστηριοτήτων έντασης γνώσης στην Ελλάδα, Επισκόπηση 2015.
Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ | ΕΙΕ

Copyright © 2015 Eθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης / Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών

δ: Βασιλέως Κωνσταντίνου 48, 11635 Αθήνα, τ: 210 7273900, f: 210 7246824, e: ekt@ekt.gr,
http://www.ekt.gr

Το έργο αυτό διατίθεται με άδεια Creative Commons
Αναφορά - Μη-Εμπορική Χρήση - Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Ελλάδα
Προκειμένου να δείτε αντίγραφο της άδειας επισκεφθείτε:
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/deed.el

Η έκδοση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της πράξης “Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίας/Κοι-νωνικά Δίκτυα - Περιεχόμενο Παραγόμενοαπό Χρήστες” και κωδικό ΟΠΣ 296115 που υλοποιείται από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος “Ψηφιακή Σύγκλιση” (ΕΣΠΑ), με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης-Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης

H έκδοση διατίθεται online στη διεύθυνση http://metrics.ekt.gr

ISBN: 978-618-5079-59-8 (print) 978-618-5079-60-4 (pdf)

Σχεδιασμός εξωφύλλου: Βασίλης Ντουμάνης

Σχεδιασμός έκδοσης & εκτύπωση: Copy City Publish

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η ανάγκη κατανόησης και εμβάθυνσης στις διαφορετικές συνιστώσες που αλληλεπιδρούν και διαμορφώνουν τα εθνικά συστήματα έρευνας, ανάπτυξης και καινοτομίας έχει οδηγήσει τους αρμόδιους σχετικούς οργανισμούς στη μελέτη των (υπό)συστημάτων πουτα συναπαρτίζουν, όπως αυτά καθορίζονται από γεωγραφικές και διοικητικές πραγματικότητες. Αυτή η διαδικασία ανάλυσης των υπόεθνικών συστημάτων είναι πλέον πάγια δραστηριότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), ενώ, στο πλαίσιο των πολιτικών ‘περιφερειακής έξυπνης εξειδίκευσης’ θα αποτελεί κύριο μηχανισμό χαρτογράφησης των τοπικών συστημάτων παραγωγής γνώσης, και ενίσχυσης των τομέων εκείνων στους οποίους υπάρχει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.

Στην Ελλάδα, παρά την αυξανόμενη αναγκαιότητα παρακολούθησης αυτής της περιφερειακής διάστασης στην αποτύπωση των δραστηριοτήτων έντασης γνώσης, δεν υπήρχε στοιχειοθετημένος μηχανισμός θεσμικής ενημέρωσης της εξέλιξης –συναρτήσει του χρόνου– αυτών των υποσυστημάτων, με αποτέλεσμα να έχουμε ελλιπή εικόνα των επιχειρηματικών, ερευνητικών και πανεπιστημιακών διασυνδέσεων και δικτυώσεων στην περιφερειακή κλίμακα και στο επίπεδο της κατανόησης του παραγωγικού (έμψυχου) δυναμικού έντασης γνώσης.

Με την παρούσα έκδοση, το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης εγκαινιάζει τη σειρά εκδόσεων που αποτυπώνουν τις εισροές και εκροές των δραστηριοτήτων έντασης γνώσης ανά διοικητική περιφέρεια της χώρας. Φιλοδοξία είναι αυτή η έκδοση να αποκτήσει έναν περιοδικό χαρακτήρα, που να επιτρέπει την εξαγωγή συμπερασμάτων και αποτιμήσεων για την εξέλιξη αυτών των δραστηριοτήτων συναρτήσει του χρόνου. Η συμβολή στον δημόσιο διάλογο και στην παραγωγή πολιτικής μέσα από την παροχή επαληθεύσιμων δεικτών μέτρησης προς τους διαμορφωτές πολιτικής αποτελεί, επίσης, συγγενή στόχευση αυτής της έκδοσης.

Για την επίτευξη των παραπάνω, η έκδοση κάνει χρήση των πλέον πρόσφατων στοιχείων από τις επίσημες στατιστικές Έρευνας & Ανάπτυξης και Καινοτομίας που διενεργεί το ΕΚΤ, όπως τις στατιστικές Έρευνας και Ανάπτυξης (Ε&Α) για τις δαπάνες και το προσωπικό σε δραστηριότητες Ε&Α και τις στατιστικές για την καινοτομία στις επιχειρήσεις, τις βιβλιομετρικές μελέτες για τις ελληνικές επιστημονικές δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά, το Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών, τα στοιχεία για την ελληνική συμμετοχή στα ευρωπαϊκά προγράμματα έρευνας, κ.λπ.

Στο πρώτο κεφάλαιο παρατίθενται τα στοιχεία για τις δαπάνες Ε&Α στους διαφορετικούς τομείς και τις πηγές χρηματοδότησής τους. Το δεύτερο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο σε δείκτες και στοιχεία για το προσωπικό Ε&Α. Το τρίτο κεφάλαιο διερευνά σημαντικές πτυχές της επιστημονικής αριστείας και εξωστρέφειας των φορέων κάθε περιφέρειας μέσα από τη συμμετοχή στο 7οΠρόγραμμα Πλαίσιο της ΕΕ, τις διδακτορικές διατριβές και τις επιστημονικές δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά. Το τέταρτο κεφάλαιο αφορά στην απεικόνιση των καινοτομικών επιδόσεων των επιχειρήσεων της κάθε Περιφέρειας. Τέλος, στο πέμπτο κεφάλαιο παρατίθενται οι μεθοδολογικές σημειώσεις για την παραγωγή των δεικτών και τις πηγές των στοιχείων. Όλα τα στοιχεία και οι δείκτες που παράγει το ΕΚΤ δημοσιεύονται σε πίνακες, εξειδικευμένα άρθρα και εστιασμένες εκδόσεις στον δικτυακό μας τόπο http://metrics.ekt.gr/

Δρ Εύη Σαχίνη

Διευθύντρια ΕΚΤ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Κεφάλαιο 1. Δαπάνες και Χρηματοδότηση Ε&Α

Κεφάλαιο 2. Προσωπικό Ε&Α

Κεφάλαιο 3. Επιστημονική αριστεία και εξωστρέφεια

Κεφάλαιο 4. Καινοτομία στις επιχειρήσεις

Κεφάλαιο 5. Μεθοδολογικές Σημειώσεις

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1o

Δαπάνες και Χρηματοδότηση Ε&Α

(μετάβαση στα Περιεχόμενα)

Το 2013 στην Ελλάδα δαπανήθηκαν συνολικά 1.465,7 εκατ. € σε δραστηριότητες Έρευνας και Ανάπτυξης (Ε&Α).

Ο πίνακας 1.1 αποτυπώνει τον τρόπο, με τον οποίο κατανέμεται η εθνική δαπάνη για Ε&Α μεταξύ των δεκατριών ελληνικών Περιφερειών, το 2013.

Tο μεγαλύτερο μέρος της δαπάνης Ε&Α πραγματοποιείται στην Περιφέρεια Αττικής (820,27 εκατ. €), ενώ ακολουθούν -με σημαντική διαφορά- η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (183,30 εκατ. €) και η Περιφέρεια Κρήτης (120,68 εκατ. €). Στον αντίποδα, οι χαμηλότερες δαπάνες Ε&Α σε απόλυτες τιμές εντοπίζονται στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων (8,17 εκατ. €), στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (14,98 εκατ. €) και στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας (17,80 εκατ. €).

Στον πίνακα καταγράφεται επίσης η δομή της πραγματοποιούμενης Ε&Α μεταξύ των τεσσάρων τομέων εκτέλεσης δραστηριοτήτων Ε&Α¹, του τομέα των επιχειρήσεων, του κρατικού τομέα, του τομέα τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και του τομέα των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων.

Με βάση τα στοιχεία φαίνεται πως ο τομέας των επιχειρήσεων πραγματοποιεί το μεγαλύτερο μέρος της Ε&Α μόνο στην Περιφέρεια Αττικής και στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, ενώ στις υπόλοιπες Περιφέρειες τη μερίδα του λέοντος καταλαμβάνει είτε ο τομέας τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (στις περιπτώσεις των Περιφερειών Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής Ελλάδας, Θεσσαλίας, Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, Ηπείρου, Βορείου Αιγαίου, Δυτικής Μακεδονίας), είτε ο κρατικός τομέας (στις περιπτώσεις των Περιφερειών Κρήτης, Πελοποννήσου, Νοτίου Αιγαίου).

Η συγκεκριμένη υπεροχή του κρατικού τομέα έναντι του τομέα των επιχειρήσεων συναντάται πέρα από την Ελλάδα, στην Κύπρο, τη Λετονία, τη Λιθουανία και τη Ρουμανία, ενώ στα υπόλοιπα κράτη μέλη, αλλά και σύμφωνα με τη διεθνή τάση εκτός της ΕΕ, το μεγαλύτερο μέρος της Ε&Α διεξάγεται στον τομέα των επιχειρήσεων, αν και με διακυμάνσεις των σχετικών μεριδίων μεταξύ των διαφορετικών χωρών.

Πίνακας 1.1: Δαπάνες Ε&Α (εκατ. ευρώ) ² στις ελληνικές Περιφέρειες, 2013

Η παραπάνω διάρθρωση της δαπάνης Ε&Α μεταξύ επιχειρήσεων, κρατικού τομέα, τομέα τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και του τομέα των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων αποτυπώνεται και στο διάγραμμα 1.1.

Από το διάγραμμα φαίνεται η ισχυρή παρουσία του τομέα τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στις περισσότερες Περιφέρειες (τα υψηλότερα ποσοστά συμμετοχής του τομέα στις συνολικές δαπάνες Ε&Α καταγράφονται στις Περιφέρειες Βορείου Αιγαίου - 77% και Ηπείρου - 71%), το γεγονός, ότι ο κρατικός τομέας κατέχει επίσης σημαντική θέση (τα υψηλότερα ποσοστά συμμετοχής καταγράφονται στις Περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου - 53% και Κρήτης - 49%), καθώς και η μικρή συμμετοχή των επιχειρήσεων. Εξαίρεση σε αυτό αποτελεί η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, όπου το 70% των δαπανών Ε&Α πραγματοποιείται στον τομέα των επιχειρήσεων, ποσοστό που είναι μάλιστα υψηλότερο του ευρωπαϊκού μέσου όρου (64%). Τέλος, ο τομέας των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων έχει πολύ μικρή συνεισφορά στην Ε&Α των περιφερειών, σε αντιστοιχία και με την υπόλοιπη ΕΕ.

Διάγραμμα 1.1: Δαπάνες Ε&Α στις ελληνικές Περιφέρειες ανά τομέα εκτέλεσης Ε&Α, 2013

(% κατανομή του συνόλου των δαπανών Ε&Α κάθε Περιφέρειας ανά τομέα εκτέλεσης Ε&Α)

Η ένταση Ε&Α, δηλαδή η δαπάνη Ε&Α ως ποσοστό του ΑΕΠ³, αποτελεί τον πιο βασικό δείκτη για τη σημασία που αποδίδει μια χώρα ή περιφέρεια στη συγκεκριμένη δραστηριότητα. Σύμφωνα με τα αναλυτικά στατιστικά στοιχεία για το 2013, η ένταση Ε&Α σε εθνικό επίπεδο ήταν 0,80% του ΑΕΠ και όπως φαίνεται στο διάγραμμα 1.2, τέσσερις Περιφέρειες, η Κρήτη (1,35%), η Αττική (0,94%), η Ήπειρος (0,92%) και η Δυτική Ελλάδα (0,92%) την υπερβαίνουν, παραμένοντας όμως σημαντικά χαμηλότερα από τον αντίστοιχο κοινοτικό μέσο όρο (2,01%). Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου προσεγγίζει την εθνική τιμή για την ένταση Ε&Α, ενώ οι υπόλοιπες Περιφέρειες υστερούν.

Διάγραμμα 1.2: Ένταση Ε&Α ανά Περιφέρεια, 2013

(Δαπάνες Ε&Α της κάθε Περιφέρειας ως ποσοστό του ΑΕΠ της)

Η παραπάνω εικόνα αποτυπώνεται και στο χάρτη 1.1, όπου φαίνεται η υπεροχή της Περιφέρειας Κρήτης αναφορικά με τις δαπάνες Ε&Α, ως ποσοστό του ΑΕΠ κάθε Περιφέρειας.

Χάρτης 1.1: Ένταση Ε&Α στις ελληνικές Περιφέρειες, 2013

Ένας εναλλακτικός τρόπος αποτύπωσης της έμφασης που αποδίδεται στην Ε&Α προκύπτει αν η δαπάνη Ε&Α εκφραστεί ανά κάτοικο (Διάγραμμα 1.3).

Προηγούνται η Περιφέρεια Αττικής (209,2 €/κάτοικο) και η Περιφέρεια Κρήτης (191,7 €/κάτοικο), ξεπερνώντας μάλιστα την αντίστοιχη εθνική επίδοση (132,5 €/κάτοικο). Ακολούθως στην κατάταξη βρίσκεται η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας (117,7 €/κάτοικο), η Περιφέρεια Ηπείρου (114,6 €/κάτοικο) και η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου (102,4 €/κάτοικο). Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας έρχεται έκτη στη σχετική κατάταξη (96,1 €/κάτοικο), αν και είναι η Περιφέρεια με τη δεύτερη υψηλότερη δαπάνη Ε&Α. Πάντως και σε αυτή τη διάσταση της δαπάνης Ε&Α καταγράφεται η σημαντική διαφορά από τον κοινοτικό μέσο όρο (536 €/κάτοικο).

Διάγραμμα 1.3: Δαπάνες Ε&Α ανά κάτοικο στις ελληνικές Περιφέρειες, 2013

(Δαπάνες Ε&Α, σε Ευρώ, ανά κάτοικο σε κάθε Περιφέρεια)

Επανερχόμενοι στη δραστηριότητα Ε&Α των επιχειρήσεων, και πιο συγκεκριμένα στην ένταση της δραστηριότητάς τους για Ε&Α, δηλαδή στις δαπάνες τους για Ε&Α ως ποσοστό του ΑΕΠ σε κάθε Περιφέρεια, φαίνεται ότι η Περιφέρεια Αττικής έρχεται πρώτη (0,46%), ακολουθούμενη από την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας (0,31%) που συγκεντρώνει σημαντικό βαθμό τόσο της ευρύτερης επιχειρηματικής δραστηριότητας στη χώρα, όσο και εκείνης που αφορά την Ε&Α. Στο διάγραμμα 1.4 φαίνεται, ότι η επίδοση και στις δυο αυτές Περιφέρειες υπερέχει της αντίστοιχης εθνικής (0,28%), ενώ τα ποσοστά των υπόλοιπων Περιφερειών είναι πιο χαμηλά. Σημαντικό στοιχείο ως προς αυτή τη διάσταση της επιχειρηματικής δραστηριότητας Ε&Α αποτελεί η σύγκριση με τον αντίστοιχο κοινοτικό μέσο όρο που είναι κατά πολύ υψηλότερος από τα παραπάνω ποσοστά (1,3%).

Διάγραμμα 1.4: Ένταση Ε&Α του τομέα των επιχειρήσεων (τομέας εκτέλεσης Ε&Α), 2013

(Δαπάνες Ε&Α, ως ποσοστό του ΑΕΠ κάθε Περιφέρειας)

Στα επίσημα στατιστικά για την Έρευνα & Ανάπτυξη εξετάζονται και καταγράφονται οι πηγές από τις οποίες χρηματοδοτούνται οι δραστηριότητες Ε&Α των φορέων στους τέσσερις τομείς εκτέλεσης. Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 1.5, η κύρια πηγή χρηματοδότησης της Ε&Α στην Ελλάδα είναι το κράτος (52,3%) και ακολουθούν οι ιδιωτικές επενδύσεις από τις επιχειρήσεις (30,3%). Η εικόνα αυτή είναι αντίστροφη με τη μέση κοινοτική επίδοση, όπου η κρατική χρηματοδότηση αποτελεί το 32,8% και οι ιδιωτικές επενδύσεις το 55,0%. Συνδέεται δε με την κατανομή των δραστηριοτήτων Ε&Α στους τέσσερις τομείς εκτέλεσης Ε&Α δεδομένου ότι, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ο τομέας των επιχειρήσεων στην Ελλάδα συνεισφέρει λιγότερο στη συνολική εθνική δαπάνη Ε&Α από ότι στις περισσότερες χώρες της ΕΕ28.

Σε αντιστοιχία με τη μέση εθνική επίδοση, η βασική πηγή χρηματοδότησης στις περισσότερες Περιφέρειες είναι το κράτος, που χρηματοδοτεί σε μεγάλο βαθμό τον κρατικό τομέα και τον τομέα τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης οι οποίοι, όπως παρουσιάστηκε και στο διάγραμμα 1.1, αποτελούν και τους κύριους τομείς εκτέλεσης Ε&Α. Μοναδικές εξαιρέσεις αποτελούν οι Περιφέρειες Αττικής και Στερεάς Ελλάδας, όπου η παρουσία του τομέα των επιχειρήσεων είναι ισχυρή και ο κύριος χρηματοδότης της Ε&Α είναι οι επιχειρήσεις.

Σημαντική πηγή χρηματοδότησης για τη δραστηριότητα Ε&Α στη χώρα είναι και οι πόροι από το εξωτερικό, που στην Ελλάδα αφορούν κυρίως κονδύλια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δηλαδή πόρους από τα ανταγωνιστικά έργα των Προγραμμάτων Πλαίσιο της ΕΕ, και λιγότερο άμεσες ξένες επενδύσεις για Ε&Α. Μάλιστα το συγκεκριμένο μερίδιο είναι συνολικά στην Ελλάδα υψηλότερο από την αντίστοιχη μέση κοινοτική επίδοση, ενώ το ίδιο ισχύει συγκεκριμένα στις Περιφέρειες Αττικής, Κρήτης, Κεντρικής Μακεδονίας, Θεσσαλίας και Δυτικής Ελλάδας. Οι λοιπές εθνικές πηγές χρηματοδότησης Ε&Α περιλαμβάνουν τη χρηματοδότηση που προέρχεται από τον τομέα τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (κυρίως ίδια έσοδα των ΑΕΙ) και από τα ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά ιδρύματα, που όμως έχουν μικρή συνεισφορά σε όλες τις Περιφέρειες.

Διάγραμμα 1.5: Πηγές χρηματοδότησης των δαπανών Ε&Α στις ελληνικές Περιφέρειες, 2013

(% κατανομή του συνόλου των δαπανών Ε&Α κάθε Περιφέρειας ανά πηγή χρηματοδότησης)

Για την καλύτερη κατανόηση των σχέσεων των πηγών χρηματοδότησης και των τομέων εκτέλεσης Ε&Α αναφέρονται τα ακόλουθα: Οι κατηγορίες των πηγών χρηματοδότησης που χρησιμοποιούνται στα στατιστικά Ε&Α έχουν μια σχετική αντιστοιχία με τους τομείς εκτέλεσης Ε&Α και διακρίνονται σε χρηματοδότηση από το κράτος, χρηματοδότηση από τις επιχειρήσεις, από το εξωτερικό, με διακριτή καταγραφή των δαπανών Ε&Α που χρηματοδοτούνται από ανταγωνιστικά προγράμματα της ΕΕ, χρηματοδότηση από τον τομέα της τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και από τον τομέα ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων. Στην Ελλάδα, η συνεισφορά των δύο τελευταίων πηγών είναι σχετικά μικρή και στην παρούσα έκδοση αναφέρονται μαζί ως «Λοιπές εθνικές πηγές». Για παράδειγμα, οι δραστηριότητες Ε&Α σε ένα Πανεπιστήμιο (φορέας που ανήκει στον τομέα της τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης) μπορεί να χρηματοδοτούνται από τον τακτικό προϋπολογισμό (πηγή χρηματοδότησης: κράτος) ως μέρος της πάγιας δραστηριότητας του Πανεπιστημίου –χαρακτηριστικά αναφέρεται η εκπόνηση διδακτορικών διατριβών-, από τη συμμετοχή του Πανεπιστημίου σε προγράμματα ΕΣΠΑ (πηγή χρηματοδότησης: κράτος), από χρηματοδότηση από επιχειρήσεις μετά από ανάθεση για την υλοποίηση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων Ε&Α (πηγή χρηματοδότησης: επιχειρήσεις), από το εξωτερικό όπως είναι η συμμετοχή σε ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα της ΕΕ (7ο ΠΠ, Ορίζοντας 2020) αλλά και από άλλους διεθνείς οργανισμούς ή επιχειρήσεις του εξωτερικού (πηγή χρηματοδότησης: εξωτερικό), από ίδιους πόρους του Πανεπιστημίου όπως τα έσοδα από την αξιοποίηση της περιουσίας του, δωρεές, κληροδοσίες κ.λπ. (πηγή χρηματοδότησης: τομέας τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και για τις ανάγκες της παρούσας έκθεσης Λοιπές εθνικές πηγές) και τέλος από χρηματοδότηση από ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά ιδρύματα (πηγή χρηματοδότησης: τομέας ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων και για τις ανάγκες της παρούσας έκθεσης Λοιπές εθνικές πηγές). Αντίστοιχα, οι δραστηριότητες Ε&Α σε μια επιχείρηση μπορεί να χρηματοδοτούνται από ίδια κεφάλαια (πηγή χρηματοδότησης: επιχειρήσεις), από τη συμμετοχή της σε ένα πρόγραμμα ΕΣΠΑ ή την υλοποίηση Ε&Α στο πλαίσιο μιας σύμβασης με κρατικό φορέα (πηγή χρηματοδότησης: κράτος), από το εξωτερικό μέσω της συμμετοχής σε ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα της ΕΕ ή με χρηματοδότηση από ξένες επιχειρήσεις (πηγή χρηματοδότησης: εξωτερικό) κοκ.

Οι ροές χρηματοδότησης της Ε&Α μεταξύ των φορέων και ευρύτερα μεταξύ των τομέων εκτέλεσης Ε&Α, αποτελούν σημαντική παράμετρο της διάρθρωσης των συστημάτων Ε&Α σε μια χώρα και κεντρικό στοιχείο για τον σχεδιασμό πολιτικών (π.χ. ενίσχυση της Ε&Α των επιχειρήσεων μέσω της κρατικής χρηματοδότησης, διασύνδεση ακαδημαϊκής και επιχειρηματικής κοινότητας κ.α.)

Ο πίνακας 1.2 αποτυπώνει αυτήν ακριβώς τη διάσταση της δραστηριότητας Ε&Α ανά Περιφέρεια, τόσο ως προς τους τομείς εκτέλεσής της, όσο και ως προς την πηγή χρηματοδότησης των συγκεκριμένων δραστηριοτήτων, ανά τομέα εκτέλεσης και Περιφέρεια. Έτσι, ενδεικτικά φαίνεται, ότι ο τομέας των επιχειρήσεων σε συνδυασμό με τον τομέα των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων⁴ στην Περιφέρεια Αττικής δαπάνησε πάνω από 401,7 εκατ. € για τη διεξαγωγή δραστηριοτήτων Ε&Α, από τα οποία 22,11 εκατ. € προήλθαν από το κράτος, 327,27 εκατ. € από τις επιχειρήσεις (ιδία χρηματοδότηση), 8,05 εκατ. € από άλλες εθνικές πηγές (από φορείς της τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά ιδρύματα) και 44,27 εκατ. € από το εξωτερικό.

Πίνακας 1.2: Δαπάνες Ε&Α ανά τομέα εκτέλεσης Ε&Α και πηγή χρηματοδότησης στις ελληνικές Περιφέρειες, (εκατ. €), 2013

Τα παραπάνω αποτυπώνονται διαγραμματικά και σε ποσοστιαία βάση στα διαγράμματα 1.6 – 1.18, ανά Περιφέρεια. Πιο αναλυτικά, στο διάγραμμα 1.6 φαίνεται, ότι στην Περιφέρεια Αττικής το 81,5% της Ε&Α που διεξάγει ο τομέας των επιχειρήσεων (συμπεριλαμβάνεται και ο τομέας των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων) χρηματοδοτείται από τις επιχειρήσεις, 5,5% από το κράτος, 2% από λοιπές εθνικές πηγές και 11% από το εξωτερικό. Από την άλλη πλευρά, το κράτος ο χρηματοδοτεί κατά 84% την Ε&Α που διεξάγεται από τους φορείς του κρατικού τομέα, 2,1% χρηματοδοτείται από τις επιχειρήσεις και 13,9% από το εξωτερικό.

Διάγραμμα 1.6: Πηγές χρηματοδότησης των δαπανών Ε&Α σε κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α στην Περιφέρεια Αττικής, 2013

(% κατανομή του συνόλου των δαπανών Ε&Α κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α ανά πηγή χρηματοδότησης)

Το διάγραμμα 1.7 δείχνει το μεγάλο βαθμό χρηματοδότησης από το κράτος της Ε&Α που διεξάγει ο κρατικός τομέας στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου (κατά σχεδόν 99%), αλλά και ο τομέας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (85,4%).

Διάγραμμα 1.7: Πηγές χρηματοδότησης των δαπανών Ε&Α σε κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, 2013

(% κατανομή του συνόλου των δαπανών Ε&Α κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α ανά πηγή χρηματοδότησης)

Στο διάγραμμα 1.8 αναδεικνύεται η σημασία που έχει η χρηματοδότηση από το εξωτερικό για την Ε&Α που διεξάγει ο τομέας των επιχειρήσεων (με τον τομέα των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου) (σχεδόν 75%), αν και αυτή είναι σε απόλυτα μεγέθη περιορισμένη.

Διάγραμμα 1.8: Πηγές χρηματοδότησης των δαπανών Ε&Α σε κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, 2013

(% κατανομή του συνόλου των δαπανών Ε&Α κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α ανά πηγή χρηματοδότησης)

Η αντίστοιχη κατάσταση δείχνει ισορροπημένη στην Περιφέρεια Κρήτης, όπου οι πόροι από το εξωτερικό αντιπροσωπεύουν σημαντικό μερίδιο (μεταξύ 20 και 28%) όλων των τομέων εκτέλεσης Ε&Α (διάγραμμα 1.9).

Διάγραμμα 1.9: Πηγές χρηματοδότησης των δαπανών Ε&Α σε κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α στην Περιφέρεια Κρήτης, 2013

(% κατανομή του συνόλου των δαπανών Ε&Α κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α ανά πηγή χρηματοδότησης)

Από το διάγραμμα 1.10 που αφορά την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης, προκύπτει η σημασία του κράτους ως χρηματοδότη της Ε&Α που διεξάγεται τόσο στον τομέα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (84,7%), όσο και στον κρατικό τομέα (92,9%), αλλά και ο σημαντικός βαθμός της Ε&Α που διεξάγεται από τον τομέα των επιχειρήσεων και χρηματοδοτείται από τις επιχειρήσεις (86,4%).

Διάγραμμα 1.10: Πηγές χρηματοδότησης των δαπανών Ε&Α σε κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, 2013

(% κατανομή του συνόλου των δαπανών Ε&Α κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α ανά πηγή χρηματοδότησης)

Η κατάσταση είναι παρεμφερής και στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (διάγραμμα 1.11), αν και τα ποσοστά εμφανίζονται περισσότερο εξισορροπημένα. Σε αυτή την περίπτωση ξεχωρίζει το σχετικά υψηλό μερίδιο της Ε&Α που διεξάγεται από τον τομέα των επιχειρήσεων και χρηματοδοτείται από το κράτος (21,5%).

Διάγραμμα 1.11: Πηγές χρηματοδότησης των δαπανών Ε&Α σε κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, 2013

(% κατανομή του συνόλου των δαπανών Ε&Α κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α ανά πηγή χρηματοδότησης)

Στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας (διάγραμμα 1.12) υψηλό είναι το ποσοστό της Ε&Α που διεξάγεται από τον κρατικό τομέα και χρηματοδοτείται από τις επιχειρήσεις (34,3%), αν και τα απόλυτα μεγέθη που αφορούν την Ε&Α στη συγκεκριμένη Περιφέρεια είναι σχετικά μικρά.

Διάγραμμα 1.12: Πηγές χρηματοδότησης των δαπανών Ε&Α σε κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, 2013

(% κατανομή του συνόλου των δαπανών Ε&Α κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α ανά πηγή χρηματοδότησης)

Τα σχετικά μερίδια στην Περιφέρεια Ηπείρου (διάγραμμα 1.13) είναι παρεμφερή με εκείνα που συναντώνται στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (διάγραμμα 1.8), ιδίως ως προς τη σημασία της χρηματοδότησης από το εξωτερικό για την Ε&Α που διενεργείται στον τομέα των επιχειρήσεων και των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων (πάνω από 50%), αν και σε απόλυτα μεγέθη η συγκεκριμένη δαπάνη είναι σχετικά χαμηλή (3,7 εκατ. €).

Διάγραμμα 1.13: Πηγές χρηματοδότησης των δαπανών Ε&Α σε κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α στην Περιφέρεια Ηπείρου, 2013

(% κατανομή του συνόλου των δαπανών Ε&Α κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α ανά πηγή χρηματοδότησης)

Στην Περιφέρεια Θεσσαλίας (διάγραμμα 1.14) επαναλαμβάνεται η συνήθης κατανομή μεταξύ των τομέων που διεξάγουν Ε&Α και εκείνων που τη χρηματοδοτούν, με σχετικά υψηλό μερίδιο της χρηματοδότησης από το εξωτερικό για την Ε&Α που διενεργείται από τον κρατικό τομέα (24%).

Διάγραμμα 1.14: Πηγές χρηματοδότησης των δαπανών Ε&Α σε κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, 2013

(% κατανομή του συνόλου των δαπανών Ε&Α κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α ανά πηγή χρηματοδότησης)

Το διάγραμμα 1.15 αποτυπώνει την αντίστοιχη κατάσταση στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, την Περιφέρεια με τη χαμηλότερη δαπάνη για Ε&Α μεταξύ των δεκατριών ελληνικών Περιφερειών.

Διάγραμμα 1.15: Πηγές χρηματοδότησης των δαπανών Ε&Α σε κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, 2013

(% κατανομή του συνόλου των δαπανών Ε&Α κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α ανά πηγή χρηματοδότησης)

Στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας (διάγραμμα 1.16) η χρηματοδότηση από το εξωτερικό είναι πολύ σημαντική για όλους τους τομείς εκτέλεσης Ε&Α (περίπου 18%), ιδίως όμως για τις επιχειρήσεις, όπου το σχετικό μερίδιο φθάνει το 58%.

Διάγραμμα 1.16: Πηγές χρηματοδότησης των δαπανών Ε&Α σε κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, 2013

(% κατανομή του συνόλου των δαπανών Ε&Α κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α ανά πηγή χρηματοδότησης)

Στην περίπτωση της Στερεάς Ελλάδας η κατάσταση φαίνεται σχετικά εξισορροπημένη, με σχετικά μικρή συνεισφορά της χρηματοδότησης από το εξωτερικό (διάγραμμα 1.17).

Διάγραμμα 1.17: Πηγές χρηματοδότησης των δαπανών Ε&Α σε κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, 2013

(% κατανομή του συνόλου των δαπανών Ε&Α κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α ανά πηγή χρηματοδότησης)

Τέλος, στην Περιφέρεια Πελοποννήσου (διάγραμμα 1.18) μεγάλη συνεισφορά έχει η χρηματοδότηση από το κράτος για την Ε&Α που διεξάγεται από τον κρατικό τομέα (97,6%) και τον τομέα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (69,6%). Καταγράφεται επίσης υψηλό ποσοστό χρηματοδότησης από τις επιχειρήσεις για την Ε&Α που διεξάγεται στον τομέα (79%).

Διάγραμμα 1.18: Πηγές χρηματοδότησης των δαπανών Ε&Α σε κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, 2013

(% κατανομή του συνόλου των δαπανών Ε&Α κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α ανά πηγή χρηματοδότησης)



ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2o

Προσωπικό Ε&Α

(μετάβαση στα Περιεχόμενα)

Στο προσωπικό Ε&Α περιλαμβάνονται όλοι όσοι συμβάλλουν άμεσα στην πραγματοποίηση των δραστηριοτήτων Ε&Α, ερευνητές, τεχνικοί, προγραμματιστές, διοικητικοί κ.λπ. χωρίς τη συμμετοχή των οποίων το ερευνητικό έργο δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί.

Ο πίνακας 2.1 αποτυπώνει την κατάσταση αναφορικά με την απασχόληση τόσο του συνολικού προσωπικού Ε&Α, όσο και των ερευνητών και του λοιπού προσωπικού ανά Περιφέρεια, σε απόλυτες τιμές (ατόμων και Ισοδύναμων Πλήρους Απασχόλησης). Οι στήλες του πίνακα δείχνουν τον αριθμό των ατόμων και των αντίστοιχών τους στη βάση των Ισοδύναμων Πλήρους Απασχόλησης ανά κατηγορία απασχόλησης, ενώ οι γραμμές την κατανομή του προσωπικού Ε&Α και των επιμέρους κατηγοριών απασχόλησης σε κάθε τομέα εκτέλεσης Ε&Α, ανά Περιφέρεια⁵.

Σύμφωνα με τον πίνακα, η πλειονότητα του προσωπικού Ε&Α και των ερευνητών απασχολείται στην Περιφέρεια Αττικής με αριθμούς σχεδόν τριπλάσιους από τη δεύτερη Περιφέρεια, εκείνη της Κεντρικής Μακεδονίας, ενώ η Περιφέρεια Κρήτης ακολουθεί τρίτη. Στον αντίποδα η χαμηλότερη απασχόληση τόσο προσωπικού Ε&Α γενικά, όσο και ερευνητών εντοπίζεται στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων και στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας.

Πίνακας 2.1: Προσωπικό Ε&Α στις ελληνικές Περιφέρειες ανά τομέα εκτέλεσης E&A και είδος απασχόλησης, (αριθμός ατόμων και ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης), 2013

Η απασχόληση σε δραστηριότητες Ε&Α σε κάθε Περιφέρεια διαφοροποιείται και ως προς το ποσοστό τους επί της συνολικής απασχόλησης ανά Περιφέρεια. Η υψηλότερη επίδοση καταγράφεται στην Περιφέρεια Κρήτης (1,89%) και ακολουθούν η Περιφέρεια Αττικής (1,54%), η Περιφέρεια Ηπείρου (1,46%) και η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (1,23%). Αξίζει να σημειωθεί, ότι αυτά τα ποσοστά είναι υψηλότερα της μέσης εθνικής επίδοσης, αλλά και εκείνης που αντιστοιχεί στην ΕΕ28 (με την εξαίρεση της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας που πάντως είναι πολύ κοντά στον κοινοτικό μέσο όρο, 1,26%). Στον αντίποδα τα χαμηλότερα ποσοστά εντοπίζονται στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας (0,45%), στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων (0,43%) και στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (0,42%) (Διάγραμμα 2.1).

Διάγραμμα 2.1: Προσωπικό Ε&Α στη συνολική απασχόληση στις ελληνικές Περιφέρειες, 2013

(Προσωπικό Ε&Α σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης, ανά Περιφέρεια, ως % της συνολικής απασχόλησης σε κάθε Περιφέρεια)

Αν τα παραπάνω εξειδικευθούν περαιτέρω για την απασχόληση των ερευνητών (και όχι του συνολικού προσωπικού Ε&Α), η εικόνα είναι παρεμφερής. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα ποσοστά που αφορούν το μερίδιο των ερευνητών στη συνολική απασχόληση ανά Περιφέρεια, η Περιφέρεια Κρήτης έρχεται πάλι πρώτη (1,27%), δεύτερη είναι η Περιφέρεια Αττικής (1,04%), ενώ τρίτη πλέον η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (0,94%) και όχι η Περιφέρεια Ηπείρου. Η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας έχει επίσης υψηλότερη επίδοση από την αντίστοιχη μέση εθνική (0,86% έναντι 0,83%), ενώ η Περιφέρεια Ηπείρου υπολείπεται ελάχιστα (0,82%), ξεπερνώντας όμως την μέση κοινοτική συμμετοχή των ερευνητών στη συνολική απασχόληση στην ΕΕ28 (0,80%) που είναι χαμηλότερη από το συνολικό μερίδιο στην Ελλάδα (διάγραμμα 2.2).

Διάγραμμα 2.2: Ερευνητές στη συνολική απασχόληση στις ελληνικές Περιφέρειες, 2013

(Ερευνητές σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης, ανά Περιφέρεια, ως % της συνολικής απασχόλησης σε κάθε Περιφέρεια)

Αν γίνει η διάκριση της απασχόλησης του προσωπικού Ε&Α και των ερευνητών μεταξύ των τεσσάρων τομέων που διεξάγουν δραστηριότητες Ε&Α (τομέας των επιχειρήσεων, κρατικός τομέας, τομέας τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και τομέας ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων), η εικόνα που προκύπτει αποτυπώνεται στα διαγράμματα 2.3 και 2.4, αντίστοιχα. Πιο συγκεκριμένα, στο διάγραμμα 2.3 φαίνεται πως ο τομέας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης απασχολεί το μεγαλύτερο μέρος του προσωπικού Ε&Α σε όλες τις ελληνικές Περιφέρειες (σε αρκετές από τις οποίες μάλιστα το μερίδιο ξεπερνά το 50%), εκτός από την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, όπου η πλειονότητα του προσωπικού Ε&Α απασχολείται στον τομέα των επιχειρήσεων και την Περιφέρεια Πελοποννήσου, όπου τον κύριο ρόλο παίζει ο κρατικός τομέας. Η σημασία του τομέα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αποτυπώνεται και στο σύνολο της χώρας, ενώ στην ΕΕ28 η πλειονότητα του προσωπικού Ε&Α απασχολείται στον τομέα των επιχειρήσεων.

Διάγραμμα 2.3: Προσωπικό Ε&Α στις ελληνικές Περιφέρειες ανά τομέα εκτέλεσης Ε&Α, 2013

(% κατανομή ανά τομέα εκτέλεσης Ε&Α, υπολογισμός βάσει ισοδύναμων πλήρους απασχόλησης)

Το διάγραμμα 2.4 εξειδικεύει περαιτέρω την εικόνα του διαγράμματος 2.3, δείχνοντας την κατανομή της απασχόλησης των ερευνητών, συγκεκριμένα μεταξύ των επιμέρους τομέων εκτέλεσης δραστηριοτήτων Ε&Α, ανά Περιφέρεια. Σε αυτό το πλαίσιο ο τομέας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι ο βασικός τομέας που απασχολεί ερευνητές σε όλες ανεξαιρέτως τις Περιφέρειες, ενώ δεύτερος σημαντικότερος τομέας –αν και με διαφορά από τον πρώτο- είναι ο κρατικός τομέας και σε μικρή σχετικά απόσταση ο τομέας των επιχειρήσεων. Η συγκεκριμένη κατανομή μεριδίων ισχύει συνολικά και για την Ελλάδα, ενώ σε επίπεδο ΕΕ28 το μεγαλύτερο μέρος των ερευνητών απασχολείται στον τομέα των επιχειρήσεων, που ακολουθείται με μικρή διαφορά από τον τομέα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και με σημαντικότερη διαφορά από τον κρατικό τομέα.

Διάγραμμα 2.4: Ερευνητές στις ελληνικές Περιφέρειες ανά τομέα εκτέλεσης Ε&Α, 2013

(% κατανομή ανά τομέα εκτέλεσης Ε&Α, υπολογισμός βάσει ισοδύναμων πλήρους απασχόλησης)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3o

Επιστημονική αριστεία και εξωστρέφεια

(μετάβαση στα Περιεχόμενα)

Βασικό εργαλείο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη χρηματοδότηση ερευνητικών έργων την περίοδο 2007-2013 ήταν το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο (7ο ΠΠ), με συνολικό προϋπολογισμό που ξεπέρασε τα 50 δισ. €. Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου προγράμματος, η Ελλάδα έλαβε χρηματοδότηση άνω του 1 δισ. € (περίπου 2,2% της συνολικής κοινοτικής χρηματοδότησης), συμμετέχοντας σε 3.459 εγκεκριμένα έργα και επιτυγχάνοντας 3.706 συμμετοχές. Τα δεδομένα αυτά αποτελούν ένα ασφαλή δείκτη εξωστρέφειας του εθνικού συστήματος έρευνας και τεχνολογίας, αλλά και ένα εν δυνάμει δείκτη επιστημονικής αριστείας.

Η αντίστοιχη κατανομή της κοινοτικής χρηματοδότησης στις ελληνικές Περιφέρειες παρουσιάζεται στον Πίνακα 3.1 και σύμφωνα με τα δεδομένα⁶, η πλειονότητα των συμμετοχών στο 7ο ΠΠ αφορούσε την Περιφέρεια Αττικής, η οποία έλαβε το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης από το συγκεκριμένο πρόγραμμα. Η συγκεκριμένη χρηματοδότηση αποτελεί ουσιαστικά το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης του εθνικού συστήματος έρευνας, τεχνολογίας και καινοτομίας από το εξωτερικό, όπως αναφέρθηκε και στο κεφάλαιο 1.

Στη δεύτερη θέση βρίσκεται η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, ενώ με μικρή διαφορά ακολουθεί η Περιφέρεια Κρήτης και κατόπιν η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας. Αξίζει να σημειωθεί, ότι η εικόνα αυτή είναι κοντά στην κατανομή της δαπάνης Ε&Α, δηλαδή της δραστηριότητας Ε&Α μεταξύ των ελληνικών Περιφερειών.

Πίνακας 3.1: Συνολικά στοιχεία συμμετοχής των ελληνικών Περιφερειών στο 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο (2007-2013)

Στο διάγραμμα 3.1 φαίνεται η κατανομή της χρηματοδότησης που λαμβάνουν οι διαφορετικοί τομείς εκτέλεσης δραστηριοτήτων Ε&Α από το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο ανά Περιφέρεια, η οποία δείχνει αρκετά διαφοροποιημένη μεταξύ των Περιφερειών. Ενδεικτικά αναφέρεται, ότι συνολικά στη χώρα περίπου το 40% της χρηματοδότησης κατευθύνεται στον τομέα τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ποσοστό μεγαλύτερο του 35% στον κρατικό τομέα και ποσοστό μεγαλύτερο του 25% στον τομέα των επιχειρήσεων και τον τομέα των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων, μαζί⁷.. Αντίθετα, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας σχεδόν το 80% της χρηματοδότησης αφορά τον τομέα των επιχειρήσεων και το υπόλοιπο τον τομέα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ στην Περιφέρεια Κρήτης, το μεγαλύτερο μέρος των πόρων από το 7ο ΠΠ χρηματοδοτεί τον κρατικό τομέα (σχεδόν 60%) που ακολουθείται από τον τομέα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (πάνω από 30%) και από τον τομέα των επιχειρήσεων (ποσοστό 5%). Η κατανομή φαίνεται πιο εξισορροπημένη στην Περιφέρεια με τη μεγαλύτερη συμμετοχή στο 7ο ΠΠ, την Περιφέρεια Αττικής (μερίδια περίπου 35% για τον τομέα των επιχειρήσεων και τον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, και λιγότερο από 30% για τον κρατικό τομέα), επιδρώντας σημαντικά και στην κατανομή που αφορά το σύνολο της χώρας.

Διάγραμμα 3.1: Χρηματοδότηση από το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο, ανά Περιφέρεια και τομέα εκτέλεσης Ε&Α, 2007-2013

(% κατανομή της κοινοτικής χρηματοδότησης που έλαβαν οι φορείς κάθε Περιφέρειας από το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο ανά τομέα εκτέλεσης Ε&Α)

Αντίστοιχα, στο διάγραμμα 3.2 αποτυπώνεται η διαφορετική διάρθρωση της χρηματοδότησης από το 7ο ΠΠ για κάθε Περιφέρεια, ως προς τα επιμέρους Ειδικά Προγράμματα του ΠΠ (Cooperation-Συνεργασία, Capacities-Ικανότητες, People-Άνθρωποι, Ideas-Ιδέες, Nuclear research-δράσεις ΕΥΡΑΤΟΜ) που αποτελούσαν τη δομή του συνόλου του 7ου ΠΠ.

Αναλυτικότερα, το πρώτο Ειδικό Πρόγραμμα, το πρόγραμμα «Συνεργασία», αποτελεί το βασικότερο τμήμα του 7ου ΠΠ, αντιπροσωπεύοντας τα δύο τρίτα του συνολικού προϋπολογισμού του, με στόχο την ενίσχυση της συνεργατικής έρευνας στην Ευρώπη με τη συμμετοχή της βιομηχανίας και της ακαδημαϊκής κοινότητας. Δεύτερον, το Ειδικό Πρόγραμμα «Ιδέες» χρηματοδοτεί και υποστηρίζει τη λεγόμενη «έρευνα αιχμής», αποκλειστικά στη βάση της επιστημονικής αριστείας και αφορά το σύνολο των επιστημονικών πεδίων, ενώ σε αντίθεση με το Ειδικό Πρόγραμμα «Συνεργασία», δεν υπάρχει υποχρέωση για συνεργασία μεταξύ ερευνητικών ομάδων από διαφορετικές χώρες. Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Προγράμματος λειτουργεί και χρηματοδοτεί ερευνητικά έργα και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας. Τρίτον, το Ειδικό Πρόγραμμα «Άνθρωποι» υποστηρίζει την κινητικότητα των ερευνητών και την εξέλιξη της σταδιοδρομίας τους, μέσα από τις δράσεις Marie Curie (υποτροφίες κ.λπ.). Το τέταρτο Ειδικό Πρόγραμμα, «Ικανότητες», ενισχύει κυρίως τις ερευνητικές υποδομές, αλλά και δράσεις που αφορούν τις ΜΜΕ, τις ευρωπαϊκές Περιφέρειες, τη θέση της επιστήμης στην κοινωνία και τη διεθνικής συνεργασία. Τέλος, οι δράσεις για την πυρηνική έρευνα ή οι δράσεις ΕΥΡΑΤΟΜ αφορούν το σύνολο των δραστηριοτήτων πυρηνικής έρευνας και εκπαίδευσης, περιλαμβάνοντας την έρευνα, την τεχνολογική ανάπτυξη, τη διεθνή συνεργασία, τη διάδοση τεχνικών πληροφοριών, δραστηριότητες εκμετάλλευσης, καθώς και εκπαίδευση στον συγκεκριμένο τομέα.

Σε όλες τις Περιφέρειες, το σημαντικότερο μέρος της χρηματοδότησης προέρχεται από έργα του Ειδικού Προγράμματος Συνεργασία, ενώ σε εθνικό επίπεδο το συγκεκριμένο μερίδιο φτάνει σχεδόν το 70%. Στις περισσότερες Περιφέρειες δεύτερο σημαντικότερο πρόγραμμα είναι το πρόγραμμα Ικανότητες, αν και με σημαντική διαφορά, ενώ ακολουθεί σε μικρή απόσταση το πρόγραμμα Άνθρωποι (διάγραμμα 3.2).

Διάγρα μμα 3.2: Χρηματοδότηση από τα Ειδικά Προγράμματα του 7ου ΠΠ, ανά Περιφέρεια και τομέα εκτέλεσης Ε&Α, 2007-2013

(% κατανομή της κοινοτικής χρηματοδότησης που έλαβαν οι φορείς κάθε Περιφέρειας από το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο ανά Ειδικό Πρόγραμμα του 7ου ΠΠ)

Το διάγραμμα 3.3 αποτυπώνει τη θεματική εξειδίκευση της χρηματοδότησης που λαμβάνουν οι ελληνικοί φορείς ανά Περιφέρεια, στην οποία δραστηριοποιούνται, στο πλαίσιο του Ειδικού Προγράμματος με το μεγαλύτερο ειδικό βάρος για την ελληνική περίπτωση, του Προγράμματος Συνεργασία. Σύμφωνα με τα στοιχεία, ο τομέας των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) ήταν το βασικό πρόγραμμα από το οποίο χρηματοδοτήθηκαν οι περισσότερες ελληνικές Περιφέρειες. Τα υπόλοιπα έργα αφορούσαν τομείς, όπως Νανοεπιστήμες, Μεταφορές, Περιβάλλον, Υγεία, Βιο-οικονομία, Ενέργεια, Ασφάλεια, Κοινωνικές-ανθρωπιστικές επιστήμες.

Διάγραμμα 3.3: Κατανομή της χρηματοδότησης στα επιμέρους θεματικά προγράμματα του Ειδικού Προγράμματος Συνεργασία του 7ου ΠΠ στις ελληνικές Περιφέρεις, 2007-2013

(% κατανομή της κοινοτικής χρηματοδότησης που έλαβαν οι φορείς κάθε Περιφέρειας από το Ειδικό Πρόγραμμα Συνεργασία του 7ου Προγράμματος Πλαίσιο ανά θεματική ενότητα)

Οι επιστημονικές δημοσιεύσεις και οι διδακτορικές διατριβές αποτελούν βασικό στοιχείο της ερευνητικής παραγωγής σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Οι διδακτορικές διατριβές αφορούν αποκλειστικά τον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και πιο συγκεκριμένα τα Πανεπιστήμια και το διάγραμμα 3.4 αποτυπώνει τον αριθμό των διδακτορικών διατριβών και την κατανομή τους ανά Περιφέρεια, συνολικά για την περίοδο 2000-2013.

Διάγραμμα 3.4: Αριθμός διδακτορικών διατριβών ανά Περιφέρεια⁸, 2000-2013

Η ταξινόμηση των διδακτορικών διατριβών μεταξύ διαφορετικών επιστημονικών πεδίων δείχνει τους τομείς, στους οποίους δραστηριοποιούνται ή εξειδικεύονται επιστημονικά τα Πανεπιστήμια κάθε Περιφέρειας. Το διάγραμμα 3.5 εξειδικεύει περαιτέρω τα παραπάνω, με την επιμέρους κατανομή των διδακτορικών διατριβών ανά επιστημονικό πεδίο κατά Frascati και Περιφέρεια. Σύμφωνα με τα στοιχεία, συνολικά στην Ελλάδα οι περισσότερες διατριβές αφορούν τον επιστημονικό πεδίο «Ιατρική & Επιστήμες Υγείας» (σχεδόν 35% του συνόλου), ενώ ακολουθούν κατά σειρά οι «Φυσικές Επιστήμες» (σχεδόν 20%), οι «Επιστήμες Μηχανικού & Τεχνολογία» (λιγότερο από 20%), οι «Κοινωνικές Επιστήμες» (σχεδόν 15%), οι «Ανθρωπιστικές Επιστήμες» (σχεδόν 10%) και οι «Γεωργικές Επιστήμες» (λιγότερο από 5%).

Η κατανομή αυτή διαφοροποιείται μεταξύ των Περιφερειών, όπου ενδεικτικά αναφέρεται πως η κατανομή στην Περιφέρεια Αττικής (την Περιφέρεια με την υψηλότερη επίδοση στην παραγωγή διδακτορικών διατριβών) προσομοιάζει στην κατανομή που συναντάται συνολικά για τη χώρα. Στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας η εικόνα μεταβάλλεται ως προς τα μερίδια των Ανθρωπιστικών και των Γεωργικών Επιστημών που φαίνονται ενισχυμένα. Στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας η κατανομή των διατριβών αφορά ουσιαστικά τρεις μόνο τομείς (Φυσικές Επιστήμες – με μερίδιο άνω του 35%, Επιστήμες Μηχανικού &Τεχνολογία – με μερίδιο σχεδόν 35%, και Ιατρική & Επιστήμες Υγείας– σχεδόν 30%), ενώ στην Περιφέρεια Κρήτης τα επιστημονικά πεδία «Ιατρική & Επιστήμες Υγείας» και «Φυσικές Επιστήμες» εμφανίζονται με ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά (σχεδόν 45% και 30%, αντίστοιχα).

Διάγραμμα 3.5: Επιστημονικά πεδία διδακτορικών διατριβών στις ελληνικές Περιφέρειες, 2000-2013

(% κατανομή του συνόλου των διδακτορικών διατριβών στα έξι κύρια επιστημονικά πεδία της ταξινόμησης Frascati, ανά Περιφέρεια)

Αν και οι διδακτορικές διατριβές αφορούν αποκλειστικά τα Πανεπιστήμια, οι επιστημονικές δημοσιεύσεις προέρχονται από το σύνολο των τομέων που διεξάγουν δραστηριότητες Ε&Α (Πανεπιστήμια, ΤΕΙ, Ερευνητικά Κέντρα, Νοσοκομεία, επιχειρήσεις κ.λπ.). Όπως και στην περίπτωση των διδακτορικών διατριβών, οι επιστημονικές δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά και η θεματική τους ταξινόμηση αποτελούν σημαντικό δείκτη για τα επιστημονικά πεδία, στα οποία εξειδικεύονται οι ερευνητικοί φορείς κάθε Περιφέρειας. Με συγκεκριμένες παραδοχές⁹ τα στοιχεία για τις δημοσιεύσεις μπορούν να αποτελέσουν δείκτες επιστημονικής αριστείας σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.

Στον πίνακα 3.2 καταγράφονται, ανά Περιφέρεια, πρώτον ο αριθμός των επιστημονικών δημοσιεύσεων σε διεθνή περιοδικά, ανάλογα με την έδρα του φορέα στον οποίο ανήκει ο/οι συγγραφέας/είς, σύμφωνα με τη βάση δεδομένων Web of Science και δεύτερον οι αναφορές που αντιστοιχούν στις συγκεκριμένες δημοσιεύσεις. Σύμφωνα και με αυτά τα στοιχεία, ο μεγαλύτερος όγκος δημοσιεύσεων και αναφορών αφορά την Περιφέρεια Αττικής, ενώ ακολουθούν η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, η Περιφέρεια Κρήτης και η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας. Σε όρους επιστημονικής αριστείας η επίδοση της Περιφέρειας Κρήτης ως προς τις αναφορές στις επιστημονικές της δημοσιεύσεις είναι αρκετά υψηλή, προσεγγίζοντας την επίδοση της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, παρότι ο αριθμός των δημοσιεύσεων είναι σημαντικά μικρότερος.

Πίνακας 3.2: Αριθμός επιστημονικών δημοσιεύσεων σε διεθνή περιοδικά και αριθμός αναφορών¹⁰ σε αυτές, ανά Περιφέρεια, 2008-2012

Αν τα παραπάνω στοιχεία εκφραστούν διαγραμματικά προκύπτει το διάγραμμα 3.6, στο οποίο φαίνεται ο αριθμός δημοσιεύσεων των φορέων κάθε Περιφέρειας για την πενταετία 2008-2012, ο αριθμός αναφορών που έλαβαν οι δημοσιεύσεις αυτές την ίδια πενταετία, καθώς και ο αντίστοιχος δείκτης απήχησης. Συγκεκριμένα, ο δείκτης απήχησης (Citation impact) προκύπτει από το λόγο του αριθμού των αναφορών προς τον αριθμό των δημοσιεύσεων, είναι δηλαδή ο μέσος όρος αναφορών ανά δημοσίευση. Ο δείκτης απήχησης εκφράζει την εκτίμηση της απήχησης του συνόλου των ελληνικών δημοσιεύσεων.

Στη διαγραμματική απεικόνιση που ακολουθεί οι Περιφέρειες κατατάσσονται βάσει του δείκτη απήχησης των δημοσιεύσεων, όπου φαίνεται πως η Περιφέρεια Κρήτης έρχεται πρώτη με δείκτη απήχησης 7,23, ακολουθούμενη από την Περιφέρεια Ηπείρου (6,87), την Περιφέρεια Αττικής (5,66), την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (4,71) και την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας (4,71). Οι πέντε αυτές Περιφέρειες είναι και οι Περιφέρειες με τις περισσότερες δημοσιεύσεις, αλλά και αναφορές, αν και με διαφορετική κατάταξη.

Διάγραμμα 3.6: Αριθμός δημοσιεύσεων, αριθμός αναφορών και δείκτης απήχησης των δημοσιεύσεων κάθε Περιφέρειας , 2008-2012

Σχετικοποιώντας τους απόλυτους αριθμούς των επιστημονικών δημοσιεύσεων σε διεθνή περιοδικά πρώτον με τις δαπάνες για Ε&Α, και δεύτερον με το προσωπικό Ε&Α ανά Περιφέρεια προκύπτουν ενδιαφέροντα στοιχεία για την ερευνητική παραγωγή στη χώρα. Πιο συγκεκριμένα, αν ληφθεί υπόψη η διάσταση της δαπάνης για Ε&Α παράλληλα με τις επιστημονικές δημοσιεύσεις για το 2012 (διάγραμμα 3.7), η Περιφέρεια Ηπείρου εμφανίζεται πρώτη με τον υψηλότερο λόγο (99,2), ακολουθούμενη από την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας (67,2), την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (59,8) και την Περιφέρεια Κρήτης (55,3). Αντίθετα, η Περιφέρεια Αττικής κατατάσσεται μόλις έβδομη (33,3), λόγω της υψηλής συγκέντρωσης των πόρων για Ε&Α εκεί, γεγονός που παρασύρει και το συνολικό εθνικό λόγο εξίσου σε χαμηλά επίπεδα (36,4).

Διάγραμμα 3.7: Αριθμός επιστημονικών δημοσιεύσεων σε διεθνή περιοδικά ανά εκατ. δαπάνης Ε&Α στις ελληνικές Περιφέρειες, 2012

(αριθμός επιστημονικών δημοσιεύσεων της κάθε Περιφέρειας για το 2012 ανά εκατ. δαπανών Ε&Α στην Περιφέρεια το 2011)

Αντίστοιχα, το διάγραμμα 3.8 αποτυπώνει τον αριθμό των δημοσιεύσεων σε διεθνή περιοδικά ανά Περιφέρεια, λαμβάνοντας υπόψη την απασχόληση των ερευνητών, εκφρασμένη σε Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης. Και με αυτή τη διατύπωση η εικόνα είναι παρεμφερής με εκείνη που προκύπτει από το διάγραμμα 3.7, καθώς η Περιφέρεια Ηπείρου συνεχίζει να προηγείται (4,4), ακολουθούμενη από την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας (3,2), την Περιφέρεια Κρήτης (2,7) και την Περιφέρεια Θεσσαλίας (2,6). Οι Περιφέρειες Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας υστερούν στην κατάταξη (5η και 7η, αντίστοιχα), ενώ και ο μέσος εθνικός λόγος είναι σχετικά χαμηλός (2,2).

Διάγραμμα 3.8: Αριθμός επιστημονικών δημοσιεύσεων σε διεθνή περιοδικά ανά ερευνητή (υπολογισμός βάσει Ισοδύναμου Πλήρους Απασχόλησης) στις ελληνικές Περιφέρειες, 2012

(αριθμός επιστημονικών δημοσιεύσεων της κάθε Περιφέρειας για το 2012 ανά ΙΠΑ - Ισοδύναμο Πλήρους Απασχόλησης των ερευνητών της Περιφέρειας το 2011)

Το διάγραμμα 3.9 αποτυπώνει τη θεματική εξειδίκευση των επιστημονικών δημοσιεύσεων σε διεθνή περιοδικά, ανά Περιφέρεια, βάσει της ταξινόμησης μεταξύ των κύριων επιστημονικών πεδίων, σύμφωνα με τη διεθνή ταξινόμηση Frascati.

Σύμφωνα με την κατανομή που προκύπτει, το επιστημονικό πεδίο «Φυσικές Επιστήμες» καταλαμβάνει την πρώτη θέση σε όλες τις Περιφέρειες, εκτός της Περιφέρειας Θεσσαλίας και της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης. Στις δυο αυτές Περιφέρειες το επιστημονικό πεδίο «Ιατρικής & Επιστήμες Υγείας» εμφανίζει το υψηλότερο μερίδιο. Συνολικά το επιστημονικό πεδίο Επιστήμες Μηχανικού & Τεχνολογίας είναι τρίτο, ακολουθούμενο από τις «Κοινωνικές Επιστήμες», τις «Γεωργικές Επιστήμες» και τις «Ανθρωπιστικές Επιστήμες».

Διάγραμμα 3.9: Επιστημονικά πεδία επιστημονικών δημοσιεύσεων στις ελληνικές Περιφέρειες, 2008-2012

(% κατανομή του συνόλου των επιστημονικών δημοσιεύσεων της κάθε Περιφέρειας στα έξι κύρια επιστημονικά πεδία της ταξινόμησης Frascati)

Οι διεθνείς συνεργασίες που σημειώθηκαν την περίοδο 2008-2012 για τη συγγραφή των συγκεκριμένων δημοσιεύσεων σε διεθνή περιοδικά αποτελούν δείκτη για την επιστημονική εξωστρέφεια και δικτύωση της ελληνικής επιστημονικής κοινότητας. Στο διάγραμμα 3.10 φαίνεται πως αυτές οι συνεργασίες ήταν πιο συχνές στην Περιφέρεια Κρήτης (53,9% επί του συνόλου των συγκεκριμένων δημοσιεύσεων της Περιφέρειας), την Περιφέρεια Ηπείρου (45,6%) και την Περιφέρεια Αττικής (43,3%), ξεπερνώντας τον εθνικό μέσο όρο (42,5%). Αντίστοιχα, σε υψηλή θέση βρίσκονται οι Περιφέρειες Βορείου και Νοτίου Αιγαίου (αθροιστικά, για τους λόγους που έχουν ήδη αναφερθεί), 40,7%, ενώ υστερούν η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης (23,9%) και η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων (22,1%).

Διάγραμμα 3.10: Διεθνείς συνεργασίες για την παραγωγή επιστημονικών δημοσιεύσεων στις ελληνικές Περιφέρειες, 2008-2012

(% των επιστημονικών δημοσιεύσεων κάθε Περιφέρειας με τουλάχιστον μία διεθνή συνεργασία)

Το διάγραμμα 3.11 αποτυπώνει έναν έμμεσο δείκτη της επιστημονικής αριστείας που παράγεται σε κάθε Περιφέρεια, στη βάση των επιστημονικών δημοσιεύσεων σε διεθνή περιοδικά, λαμβάνοντας υπόψη τη μεγαλύτερη επιστημονικά απήχηση, όπως αυτή εκφράζεται μέσω του μεριδίου των δημοσιεύσεων που κατατάσσονται παγκοσμίως στις κορυφαίες δημοσιεύσεις με τον υψηλότερο δείκτη αναφορών. Σε αυτό το πλαίσιο -και λαμβάνοντας υπόψη τους υπάρχοντες περιορισμούς στην αποτύπωση του συγκεκριμένου δείκτη¹¹ η Περιφέρεια Πελοποννήσου έρχεται πρώτη (14,5% των επιστημονικών δημοσιεύσεων κατατάσσεται στο 10% των δημοσιεύσεων με την υψηλότερη απήχηση παγκοσμίως), ενώ ακολουθούν η Περιφέρεια Κρήτης (13,3%), η Περιφέρεια Ηπείρου (12,5%), η Περιφέρεια Αττικής (10,7%) και η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας (10,3%). Οι παραπάνω Περιφέρειες καταγράφουν επιδόσεις υψηλότερες του αντίστοιχου εθνικού μέσου (10,2%).

Διάγραμμα 3.11: Επιστημονικές δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά με τη μεγαλύτερη απήχηση ανά Περιφέρεια, 2008-2012

(% των επιστημονικών δημοσιεύσεων κάθε Περιφέρειας που κατατάσσεται στο 10% των δημοσιεύσεων με την υψηλότερη απήχηση, βάσει του αριθμού των αναφορών σε παγκόσμιο επίπεδο)

Τέλος, οι πίνακες 3.3-3.8 εξειδικεύουν περαιτέρω την εικόνα που εμφανίζεται στο διάγραμμα 3.11, παρουσιάζοντας την αντίστοιχη ανάλυση ανά επιστημονικό πεδίο, με τη χρήση του σχετικού δείκτη απήχησης-κανονικοποιημένου βάσει επιστημονικού πεδίου (Field normalized citation score). Ο συγκεκριμένος δείκτης κανονικοποιεί τον απλό δείκτη απήχησης βάσει των διαφορετικών επιστημονικών θεματικών περιοχών της βάσης Web of Science και συγκρίνει την απήχηση μιας δημοσίευσης σε σχέση με την απήχηση που έχουν οι δημοσιεύσεις σε παγκόσμιο επίπεδο στην ίδια επιστημονική περιοχή. Όταν η τιμή του συγκεκριμένου σχετικού δείκτη απήχησης είναι μεγαλύτερη από 1, οι δημοσιεύσεις που εξετάζονται έχουν μεγαλύτερη απήχηση από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Το πλεονέκτημα του σχετικού δείκτη απήχησης-κανονικοποιημένου βάσει επιστημονικού πεδίου είναι ότι λαμβάνει υπόψη τις διαφορές στην πρακτική αναφορών στα διαφορετικά επιστημονικά πεδία και κάνει δυνατή τη σύγκριση με τον αντίστοιχο παγκόσμιο μέσο όρο για την απήχηση των δημοσιεύσεων ανά εξειδικευμένο επιστημονικό πεδίο, ενώ πρέπει να διακρίνεται σαφώς από τον δείκτη απήχησης που παρουσιάζεται στο διάγραμμα 3.6, αλλά και από τον απλό σχετικό δείκτη απήχησης.

Καθένας από τους έξι παρακάτω πίνακες προχωρά σε μια γενική επισκόπηση της συγκεκριμένης πτυχής έκφρασης της επιστημονικής αριστείας σε κάθε Περιφέρεια για τις έξι βασικές κατηγορίες επιστημονικών πεδίων κατά Frascati. Οι συγκεκριμένοι πίνακες αποτυπώνουν εκείνες τις εξειδικευμένες επιστημονικές περιοχές (γραμμές πίνακα), στις οποίες οι επιστημονικές δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά επιτυγχάνουν υψηλό σχετικό δείκτη απήχησης-κανονικοποιημένο βάσει επιστημονικού πεδίου (άνω του 1), ανά Περιφέρεια (στήλες πίνακα). Για κάθε εξειδικευμένη επιστημονική περιοχή και Περιφέρεια, δηλαδή σε κάθε κελί του πίνακα, εμφανίζονται ο σχετικός δείκτης απήχησης-κανονικοποιημένος βάσει επιστημονικού πεδίου (για εκείνες τις επιστημονικές περιοχές και τις Περιφέρειες που ο συγκεκριμένος δείκτης ξεπερνά το 1), ενώ εντός παρένθεσης παρατίθεται ο αριθμός των δημοσιεύσεων που επιτυγχάνουν τις συγκεκριμένες υψηλές επιδόσεις για την περίοδο 2008-2012.

Πίνακας 3.3: Επισκόπηση των επιστημονικών περιοχών αριστείας στις ελληνικές Περιφέρειες ανά εξειδικευμένη επιστημονική περιοχή στις Φυσικές Επιστήμες, 2008-2012

(οι εξειδικευμένες επιστημονικές περιοχές στις Φυσικές Επιστήμες, στις οποίες οι δημοσιεύσεις επιτυγχάνουν σχετικό δείκτη απήχησης–κανονικοποιημένο βάσει επιστημονικού πεδίου, μεγαλύτερο του παγκόσμιου μέσου όρου (> 1), ανά Περιφέρεια και ο αριθμός των σχετικών δημοσιεύσεων)